Spadek liczby ludności wywiera presję na wiele obszarów wiejskich, ograniczając ich zdolności przystosowawcze oraz utrudniając reagowanie na nowe wyzwania. Polityka rozwoju obszarów wiejskich zapewnia państwom członkowskim szereg środków umożliwiających zwalczanie tych problemów.
Około 28% ludności UE zamieszkuje najmniej zaludnione i najbardziej oddalone od miast obszary wiejskie, podczas gdy kolejne 31,6% mieszka na obszarach pośrednich, które obejmują również wiele obszarów wiejskich. Pozostałe 40,4% populacji mieszka w miastach.(1) Światowa tendencja w kierunku urbanizacji zdaje się być niemożliwa do powstrzymania i zgodnie z prognozami do 2050 r. liczba ludności UE mieszkającej w miastach wzrośnie o 24,1 mln, podczas gdy populacja obszarów o charakterze przeważająco wiejskim zmniejszy się o 7,9 mln.(2) Obszary wiejskie są często więźniami „pętli spadkowej” będącej rezultatem dwóch wzajemnie umacniających się tendencji: braku zrównoważonej działalności gospodarczej oraz niewystarczającego i słabnącego dostępu do usług.
Spadek liczby ludności nie jest jednak uniwersalną cechą wszystkich obszarów wiejskich i nie jest też nieunikniony. Problem zdaje się dotyczyć głównie dalekiej północy Europy, centralnych regionów państw południa i basenu Morza Śródziemnego, a także krajów środkowej i południowo-wschodniej części kontynentu, w których trwa poważna restrukturyzacja rolnictwa. Kurczenie się obszarów wiejskich jest bardziej powszechne w 13 krajach Europy Środkowej i Wschodniej, które przystąpiły do UE w latach 2004–2006 — około 60% regionów doświadcza tam wyludnienia. Z kolei w 15 państwach Europy Zachodniej, które tworzyły Unię przed 1 maja 2004 r., problem dotyczy nieco ponad 35% regionów z przewagą wsi.(3)
Decydenci polityczni na wszystkich szczeblach oraz społeczności lokalne na obszarach dotkniętych tym problemem szukają podejść, które mogą powstrzymać odpływ ludności wiejskiej i coraz częściej dostosowują politykę poprzez zintegrowane podejścia i strategie. W tym kontekście wyłania się nowa wizja obszarów wiejskich oparta na ich potencjalnie kluczowej roli w tworzeniu bardziej ekologicznego, cyrkularnego, zdigitalizowanego i opiekuńczego społeczeństwa.
W maju 2019 r. sieć ENRD zaprosiła decydentów politycznych oraz zainteresowane strony ze szczebli regionalnych, krajowych i europejskich w celu omówienia i podsumowania skutków wyludniania się obszarów wiejskich oraz rozważenia sposobów reagowania na nie poprzez różne inicjatywy i projekty.
Podczas warsztatów ENRD pod hasłem „Przeciwdziałanie wyludnianiu obszarów wiejskich: tworzenie nowych okazji dla tętniących życiem obszarów wiejskich” omówiono przykłady strategii krajowych, podejść regionalnych oraz inicjatyw lokalnych mających na celu rewitalizację obszarów wiejskich w całej Europie. W trakcie spotkania podkreślono dwa czynniki sukcesu: wyraźne zaangażowanie polityków na rzecz pomyślnego wdrożenia strategii oraz stały udział społeczności i działaczy lokalnych.
Przykładowe projekty omawiane na warsztatach naświetliły również potrzebę poprawy koordynacji i synergii pomiędzy funduszami na wszystkich poziomach (w tym poprzez wielofunduszowe finansowanie RLKS), przy czym kwestie te powinny być rozwiązywane w sposób zintegrowany.
W tym kontekście nadchodzące plany strategiczne WPR stanowią okazję dla państw członkowskich do opracowania konkretnych interwencji w celu przeciwdziałania wyludnianiu obszarów wiejskich. Wszelkie podejścia strategiczne mające na celu poprawę jakości życia w społecznościach wiejskich (jak np. inteligentne wioski) powinny być opracowywane z myślą o ludziach. Podejścia te muszą bazować na pracy lokalnych działaczy, angażować społeczeństwo obywatelskie w proces decyzyjny, a także gwarantować zaspokojenie potrzeb społeczności lokalnych i odpowiedniość interwencji podejmowanych na danym terytorium.
Nadszedł czas na bardziej proaktywne i ukierunkowane terytorialnie strategie, które odpowiadają potrzebom obszarów wiejskich całej Europy!
Roxana Vilcu
Kierownik ds. komunikacji, AEIDL (Europejskie Stowarzyszenie Informacji o Rozwoju Lokalnym)
była Specjalistka ds. komunikacji w Punkcie Kontaktowym ENRD
e-mail social-inclusion@enrd.eu
(1) Eurostat, Statystyki dotyczące obszarów wiejskich w UE, dane z lutego 2017 r. https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Statistics_on_rural_areas_in_the_EU
(2) Informator polityczny ESPON: „Kurczące się regiony wiejskie Europy”, październik 2017 r. www.espon.eu/rural-shrinking
(3) Źródło: ESPON (dz. cyt.).
Dodatkowe informacje:
Warsztaty ENRD „Przeciwdziałanie wyludnianiu obszarów wiejskich: tworzenie nowych okazji dla tętniących życiem obszarów wiejskich”: https://enrd.ec.europa.eu/news-events/events/enrd-workshop-combatting-rural-depopulation-creating-new-opportunities-vibrant_pl
Eurofound Policy Brief - ‘Quality of life: Is rural Europe being left behind?’: https://www.eurofound.europa.eu/pl/publications/policy-brief/2019/is-rural-europe-being-left-behind
ESPON Policy Brief – ‘Shrinking rural regions in Europe’: https://www.espon.eu/rural-shrinking
Praca tematyczna ENRD w dziedzinie włączenia społecznego.
Włączenie społeczne — będące jednym z głównych wątków prac tematycznych ENRD — jest bezpośrednio powiązane z Priorytetem 6 polityki rozwoju obszarów wiejskich UE dotyczącym „promowania włączenia społecznego, ograniczania ubóstwa oraz rozwijania gospodarki na obszarach wiejskich”.
Dodatkowe informacje:
https://enrd.ec.europa.eu/enrd-thematic-work/social-inclusion_pl
https://enrd.ec.europa.eu/news-events/events/enrd-workshop-vibrant-rural-areas-rural-jobs_pl
źródło: Rural Connections - europejski magazyn na temat rozwoju obszarów wiejskich